موضوع و عنوان پایان نامه رشته فقه مقارن وحقوق عمومی اسلامی

مقدمه: تلاقی فقه و حقوق در عصر نوین

رشته فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی، یکی از حوزه‌های میان‌رشته‌ای و بسیار غنی در مطالعات اسلامی است که به بررسی تطبیقی احکام فقهی، مبانی حقوقی و چالش‌های حکمرانی در بستر اندیشه اسلامی می‌پردازد. این رشته، نه تنها به دنبال استخراج و تبیین احکام از منابع اصیل فقهی است، بلکه رویکردی انتقادی و تحلیلی نسبت به نظام‌های حقوقی معاصر، با تأکید بر اصول و ارزش‌های اسلامی دارد. در دنیای امروز که مسائل مستحدثه با سرعت بی‌سابقه‌ای ظهور می‌کنند و جوامع اسلامی با چالش‌های پیچیده حقوقی و اجتماعی مواجه‌اند، ضرورت پرداختن به پژوهش‌های عمیق و کاربردی در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود. این مقاله با هدف ارائه یک چشم‌انداز جامع و الهام‌بخش برای دانشجویان و پژوهشگران، به معرفی اهمیت، چالش‌ها و موضوعات نوین پایان‌نامه در این رشته می‌پردازد.

اهمیت و ضرورت پژوهش در فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی

پژوهش در فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی از ابعاد مختلفی حائز اهمیت است:

• ✔
  پاسخگویی به نیازهای جامعه: مسائل نوظهوری مانند حقوق هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی، حقوق فضای مجازی، و چالش‌های حکمرانی خوب در جوامع اسلامی، نیازمند پاسخ‌های فقهی و حقوقی منسجم و روزآمد هستند.
• ✔
  توسعه نظریه‌پردازی اسلامی: این رشته بستر مناسبی برای تولید نظریه‌های جدید در حوزه حقوق عمومی، حقوق اساسی و حقوق بین‌الملل از منظر اسلامی فراهم می‌آورد.
• ✔
  تقویت بنیان‌های حقوقی اسلامی: با مقایسه دیدگاه‌های فقهی و حقوقی مختلف در مذاهب اسلامی و نظام‌های حقوقی دیگر، می‌توان به تقویت و روزآمدسازی بنیان‌های حقوقی اسلامی کمک کرد.
• ✔
  کاربرد در تقنین و اجرا: نتایج این پژوهش‌ها می‌تواند راهگشای قانون‌گذاران، قضات و سیاست‌گذاران در تدوین قوانین و مقررات عادلانه و مطابق با موازین اسلامی باشد.

چالش‌ها و افق‌های جدید پژوهشی

پژوهش در این حوزه با چالش‌هایی نیز همراه است که شناسایی آن‌ها می‌تواند به انتخاب موضوعات دقیق‌تر و هدفمندتر کمک کند. این چالش‌ها شامل گستردگی منابع، تنوع آراء فقهی، نیاز به تسلط بر چندین مکتب فقهی و حقوقی، و لزوم فهم عمیق مسائل روز جامعه است. با این حال، همین چالش‌ها فرصت‌های جدیدی را برای پژوهش‌های خلاقانه و نوآورانه ایجاد می‌کنند. افق‌های جدید پژوهشی شامل موارد زیر است:

• تطبیق فقه با فناوری‌های نوین: بررسی احکام فقهی مسائل مربوط به هوش مصنوعی، رباتیک، واقعیت مجازی و بلاک‌چین.
• حقوق شهروندی و حکمرانی اسلامی: تبیین مبانی حقوق شهروندی در اسلام، حقوق اقلیت‌ها، شفافیت و مبارزه با فساد از منظر فقه و حقوق عمومی اسلامی.
• حقوق بشر و فقه مقارن: مطالعه تطبیقی اعلامیه‌های حقوق بشر با اصول و مبانی حقوقی اسلامی و بررسی نقاط اشتراک و افتراق.
• فقه حکومتی و نظریه دولت اسلامی: بازخوانی نظریه‌های دولت، حاکمیت و قدرت از منظر فقه سیاسی و حقوق عمومی اسلامی.
• عدالت ترمیمی در فقه و حقوق عمومی: بررسی ظرفیت‌های عدالت ترمیمی و مشارکتی در نظام کیفری و حقوقی اسلامی.

اینفوگرافیک مفهومی: نقشه راه انتخاب موضوع پایان‌نامه

موضوعات پیشنهادی نوین برای پایان‌نامه

الف) در حوزه فقه مقارن و مسائل مستحدثه

• تطبیق فقهی و حقوقی قراردادهای هوشمند (Smart Contracts) و بلاک‌چین: بررسی مشروعیت، صحت و آثار حقوقی قراردادهای خوداجرا از منظر فقه امامیه، فقه اهل سنت و حقوق مدرن.
• مسئولیت مدنی و کیفری هوش مصنوعی: مطالعه تطبیقی مبانی مسئولیت مدنی و کیفری در فقه اسلامی (ضمان و اتلاف) و حقوق عمومی (تئوری‌های مسئولیت) در خصوص عملکرد سیستم‌های هوش مصنوعی.
• حقوق بیماران در پرتو فقه مقارن و بیوتکنولوژی: بررسی موضوعاتی چون حق دسترسی به اطلاعات ژنتیکی، رضایت آگاهانه در درمان‌های نوین و حدود مداخلات پزشکی از دیدگاه مذاهب اسلامی و حقوق عمومی.
• مالکیت فکری در فضای مجازی: مقایسه دیدگاه‌های فقهی در خصوص حقوق معنوی (حق تألیف، کپی‌رایت) با قوانین حقوقی نوین در جهان اسلام و حقوق بین‌الملل.
• معاملات ارزی دیجیتال (رمزارزها) از منظر فقهی و حقوق عمومی: تحلیل ماهیت حقوقی و مشروعیت فقهی رمزارزها، جایگاه آن‌ها در نظام پولی و مالی اسلامی و قواعد عمومی بازار.

ب) در حوزه حقوق عمومی اسلامی و حکمرانی

• مبانی فقهی و حقوقی شفافیت و مبارزه با فساد در حکمرانی اسلامی: بررسی نقش امر به معروف و نهی از منکر، نظارت عمومی و دسترسی به اطلاعات در فقه سیاسی و حقوق اداری اسلامی.
• حقوق اقلیت‌ها و شهروندی در نظام حقوق عمومی اسلامی: مطالعه تطبیقی حقوق غیرمسلمانان و اقلیت‌های مذهبی در فقه اسلامی و حقوق اساسی کشورهای اسلامی با تأکید بر اصول عدالت و کرامت انسانی.
• نقش و حدود آزادی بیان در حقوق عمومی اسلامی: تحلیل مبانی فقهی و حقوقی آزادی بیان، حدود و ثغور آن در مقایسه با اصول حقوق بشر و چالش‌های آن در فضای مجازی.
• نظریه دولت رفاه از منظر حقوق عمومی اسلامی: بررسی مبانی فقهی و حقوقی دولت رفاه، مسئولیت‌های حاکمیت در تأمین اجتماعی و خدمات عمومی در اسلام.
• حدود اختیارات ولایت فقیه/اولی‌الامر در قانون‌گذاری و حکمرانی: مطالعه تطبیقی نظریات مختلف در فقه سیاسی و حقوق اساسی درباره دامنه اختیارات حاکم اسلامی در مسائل مستحدثه و احکام حکومتی.

روش‌شناسی پژوهش در این حوزه

یک پایان‌نامه موفق در رشته فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی نیازمند رویکردی روشمند و جامع است. جدول زیر، جنبه‌های کلیدی روش‌شناسی را برای کمک به پژوهشگران تشریح می‌کند:

نتیجه‌گیری و افق‌های آینده

رشته فقه مقارن و حقوق عمومی اسلامی، گستره وسیعی از موضوعات ناب و چالش‌برانگیز را برای پژوهش پیش روی دانشجویان قرار می‌دهد. انتخاب موضوعی مناسب در این رشته، نه تنها به عمق دانش فقهی و حقوقی پژوهشگر می‌افزاید، بلکه می‌تواند به حل مسائل واقعی جامعه اسلامی و غنای هرچه بیشتر ادبیات علمی در این حوزه کمک شایانی کند. با در نظر گرفتن چالش‌های نوین و بهره‌گیری از رویکردهای روشمند، می‌توان انتظار داشت که پژوهش‌های آتی در این زمینه، افق‌های تازه‌ای را در تلاقی فقه و حقوق بگشایند و به سوی یک نظام حقوقی اسلامی پیشرو و پاسخگو به نیازهای عصر حاضر گام بردارند. امید است این مقاله، راهنمای ارزشمندی برای دانشجویان علاقه‌مند به این حوزه پربار باشد تا با انتخاب موضوعاتی بدیع و کاربردی، نقش مؤثری در پیشرفت علمی و عملی ایفا کنند.